Molly Bloom's Day™

 

ორი გადასარევი ამბავი მაქვს თქვენთვის: ნატო დავითაშვილის ახალი, რიგით მეექვსე წიგნი გვექნება სულ მალე და მას, ამჯერად, “წიგნები ბათუმში” გამოსცემს. “აიას გზა”, ჯერჯერობით, თხელი გარეკანით დაიბეჭდება, მაგრამ ჩიტმა ამბავი მომიტანა: სქელყდიან, საკოლექციო ვარიანტსაც არ დააგვიანდებაო.

 

ნატო დავითაშვილი.

აიას გზა

გამომცემლობა “წიგნები ბათუმში”

ბათუმი

2015

 

რედაქტორი – ლია ლიქოკელი

ყდის დიზაინი – მაია აბაშიძე

დიზაინი და დაკაბადონება – ნინო აფრიამაშვილი

© ნატო დავითაშვილი – 2015

© გამომცემლობა “წიგნები ბათუმში”, 2015 ყველა უფლება დაცულია

 

 

მხოლოდ სულიერი ბრძოლის უკიდურეს მიჯნაზე მისულები ხედავენ სხვა სამყაროებს და მათ შორის იმდენად გაცრეცილ ზღვარს, რომ ერთი ნაბიჯი კმარა გადასასვლელად,

ნახევარი კი – ორივეში სასიარულოდ.

 

კაისა

 

თავი პირველი

მზისფერთმიანი სტუმარი

აიას მხრებზე მოლივლივე თმაზე ჩამავალი მზისგან ნასესხები მეწამული დაჰკრავდა. ჟღალი არ ეთქმოდა. დედოფალმა თეკლამ ურჩია წაბლისფერი თმა წითელი თიხით დაებანა. მანაც დაუჯერა, ან დალების დედოფლისთვის როგორ არ დაეჯერებინა. თეკლა მართალი აღმოჩნდა. სულ ოდნავმა ფერისცვალებამ დიდრონი, მუქი ყავისფერი თვალები კიდევ უფრო აუკიაფა, ხორბლისფერი პირისახე, აქამდეც რომ რბილი მზისსხივისფერი ჰქონდა, მეტად გაუნათა, ტუჩებიც უფრო გამოეკვეთა. მაგრამ, ყველაზე მნიშვნელოვანი, რაც აიას განსაკუთრებით ახარებდა, – მისი ბავშვური იერსახე თვალში საცემი აღარ იყო. კოლხეთის დედოფალმა თუთამაც შენიშნა, მეომარ ქალს ემსგავსებიო.

დალების ხმალშემართული დედოფალი თეკლა და იარაღმომარჯვებული აია სავარჯიშო დარბაზში პირისპირ იდგნენ და ერთმანეთს თვალით ზომავდნენ. აიამ შუბლზე ჩამოყრილი თმა თავის გაქნევით გადაიყარა, მარცხენა ფეხი უკან გადადგა, მთლიანად მას დაეყრდნო და მოწინააღმდეგეს შეუტია. ხმალს ისე მსუბუქად იქნევდა, თითქოს მანდილს აფრიალებსო. ოსტატობაში დედოფალი აიაზე ბევრად დახელოვნებული და გამოცდილი გახლდათ, ღონეც მეტად ერჩოდა, მაგრამ იარაღს ასე მოხდენილად მაინც ვერ ათამაშებდა. ამის მიზეზს აია თავიდანვე მიხვდა. თითისტოლა გოგომ დალების დედოფალს ცეკვის შესწავლა ურჩია, – სულ პატარაობიდან რომ არ მეცეკვა, ახლა ასე ნიავივით ვერ ვიმოძრავებდიო. მე – არა, მაგრამ თანატოლებს ასწავლე, უფლებას გაძლევო, – მიუგო თეკლამ.

– აი, ასე! კარგია, კარგია! – შეჰყვირა აიას შეტევით კმაყოფილმა დედოფალმა, – კიდევ უფრო მძლავრად! მოდი! მოდი!

აიას შეძახილი და გახელება არ სჭირდებოდა, ისედაც დაუნდობლად მიიწევდა წინ. თეკლას ხმალს ხმალი გადააჭდო და დალების დედოფლის მოხერხებულობა რომ არა, მოწინააღმდეგე იარაღს გააგდებინებდა.

– კარგი, საკმარისია! – შეაჩერა თეკლამ, – ძალიან შევყევით, სხვა საქმეებიც მაქვს!

– როგორც იტყვი! – მყისვე დაეთანხმა აია და იარაღი დაუშვა.

– ძველებურად ყოჩაღი ხარ, კამარას გაკვეთილები არ დაგვიწყებია, – შეაქო აია დედოფალმა თეკლამ.

თეკლას ემჩნეოდა, აიას ოსტატობით კმაყოფილი იყო. თუ სხვათა თვალში დედოფალს მუდამ შეუვალი იერი და მკაცრი მზერა ჰქონდა, აიასთან გრძნობების გამოხატვას არასოდეს ერიდებოდა.

– აქაც ვვარჯიშობ, დედოფალმა თუთამ ჩემი გაწვრთნა საუკეთესო მეომრებს დაავალა.

– შენი გაწვრთნა? – შეცბუნდა თეკლა, – კოლხეთში ნასწავლი და გაწვრთნილი გამოგიშვი. ძალიან მაინტერესებს, აქ ახალი რა გაიგე და შეითვისე.

– დედოფალმა თუთამ ეკლებჩაწნული ნაწნავით ბრძოლის წესები მასწავლა. თმა მათრახის მაგივრობას მიწევს. კიდევ ხელფეხშეკრულ ცურვასაც დავეუფლე. თავიდან ძალიან გამიჭირდა, მერე წარმოვიდგინე, რომ წყალში ვცეკვავდი და ტანს ისე ვარხევდი, ყველაფერი გამომივიდა.

– რა გეშველებოდა, ეს ცეკვა რომ არ გცოდნოდა? – გაეცინა თეკლას.

– წყალქვეშა ორთაბრძოლებში დალების ტბაშიც მავარჯიშებდი, მაგრამ გაშლილ ზღვაში სულ სხვაა. თავს ბევრად მსუბუქად და ლაღად გრძნობ. აქ წყალიც თითქოს უფრო მსუბუქია.

– ეს ყველაფერი კარგი, მაგრამ, როგორც ვხედავ, ჯერ კიდევ ფასისში ხარ, ოკშში კი ერთხელაც არ ყოფილხარ.

– მართალი ხარ, – მოიღუშა აია, – ოკშში ჯერ არ ავუყვანივართ. თუმცა, აქაც შესანიშნავი ბიბლიოთეკაა. დედოფალმა თუთამ სწავლულებიც მომიჩინა.

– კაისამ ყველა მნიშვნელოვანი წიგნი ოკშში წაიღო. სანამ იქაურ ბიბლიოთეკას არ გადაიკითხავ, ლილეს შენს გაშვებაზე თანხმობას ვერ მივცემ. ხომ გახსოვს, მამაშენმა რა პირობით მოგიყვანა ჩვენთან?!

– მომცემს კი ოკშის ბიბლიოთეკა ყველაფრის ცოდნას?

– რა თქმა უნდა არა, მაგრამ იმას კი გასწავლის, საქმეს ხელი უცოდინარმა რომ არ უნდა მოჰკიდო, – ღიმილით უპასუხა თეკლამ და შუბლზე ჩამოშლილი თმა თავად გაუსწორა.

– ამასობაში კი დავბერდები, – წაიწუწუნა აიამ.

– ჰა… ჰა… – გულიანად გაეცინა დალების დედოფალს, – დაბერდები კი არა, უკვე დაბერებულხარ და ეგაა, რადგან ასე წუწუნებ!

– ნუ მაბრაზებ! – შეუბღვირა აიამ.

– კარგი, კარგი! – ჩაიხუტა თეკლამ აია, – არ გაბრაზდე. თუთასიც კარგად მესმის. შენი მოშორება ყველას გვიჭირს: შენებს –  ხომ გახსოვს, სახლიდან როგორ გამოგიშვეს; მე – გული თან გამოგაყოლე; არც თუთას უნდა შენი გადახვეწა. კარგად იცის, ოკშში თუ ჩაიკეტები, იმ ქვაბულებიდან დიდხანს არ გამოხვალ. ყველას საჩვენოდ გვინდიხარ. როგორც გავიგე, ტახტის მემკვიდრე გერგეც ყურადღებას არ გაკლებს… – გამომცდელად შეხედა თეკლამ აიას.

– მაგრამ მე რომ აუცილებლად უნდა წავიდე? – ქალიშვილმა დედოფლის ბოლოს ნათქვამი სიტყვები თითქოს ვერც გაიგო, საუბარი ისე გააგრძელა და მტკიცედ წარმოთქვა: – უნდა წავიდე! შენ არ იცი, რა ძნელია, როცა გიხმობენ და არ იცი – საიდან და ვინ.

– სამაგიეროდ ლილემ იცის ძალიან კარგად.

– ჰოდა, მეც მამასავით მოვივლი უცხო მხარეებს და მასავით აუცილებლად შინ დავბრუნდები. მამამაც რამდენი იარა, სად არ იყო, ბოლოს კი ისევ სახლში დაბრუნდა.

– რა თქმა უნდა, აუცილებლად დაბრუნდები, როგორც ლილე იროელი, მაგრამ სად? ამაზე თუ გიფიქრია?!

– სად? – დაიბნა აია.

– თუმცა, მამაშენიც საბოლოოდ დაბრუნდა თუ არა, ეს კიდევ საკითხავია, იროელებმა მოულოდნელი გადაწყვეტილებების მიღება იცით.

თეკლამ იარაღი საჭურველმტვირთველს გადასცა და ხალიბ მჭედლებთან შესახვედრად გასწია. ჩვეულებისამებრ მამაკაცურად იყო გამოწყობილი, – მეომარი ქალები მხოლოდ ასეთ სამოსს ცნობდნენ. მოკლე ტყავის კაბაჩა ტანზე კოხტად მოერგო. წელი ვერცხლის ძაფებისგან დაწნული განიერი ქამრით გამოეკვეთა. ორივე მაჯაზე მსგავსი წნულის სამაჯურები დედოფლის ერთადერთი სამკაული იყო. ძალიან ახალგაზრდაც აღარ ეთქმოდა, მომავალ წელს ორმოცის ხდებოდა, მაგრამ შესანიშნავად გამოიყურებოდა, – ნამზეურ სახეზე ერთი ნაოჭიც არ ემჩნეოდა, თმები ძველებურად უბზინავდა, მხოლოდ ოდნავ ჩამუქებოდა – ახლა ხორბლისფერი უფრო ეთქმოდა, ვიდრე ოქროსფერი. მხრებშიც ნორჩი ქალწულივით იყო გაშლილი.

თეკლა აიას ათი წლიდან ზრდიდა. ლილემ დალების დედოფალს კამარაში შვილი თავად ჩაუყვანა, თუმცა პირობა დაადებინა, რომ გოგონას დალად არ დაიტოვებდა. შვილის კამარაში წაყვანა ლილე იროელმა მას შემდეგ გადაწყვიტა, რაც აიამ აიკვიატა, უცხო მხარეები მიხმობენ და მათ მოსაძებნად უნდა წავიდეო. იროელს კი, თუ უცხო მხარე უხმობდა, ვერაფერი გააჩერებდა, ვერც დედის ცრემლი და ვერც მამის აწეული წარბი, ადრე თუ გვიან აუცილებლად წავიდოდა. ლილეს შვილის კარგად ესმოდა, ეს გრძნობა მისთვისაც არ იყო უცხო. ამიტომაც აიას ყოველმხრივი განსწავლა გადაწყვიტა. დალების დედოფალზე უკეთ მის ქალიშვილს მომავალი ფათერაკებისთვის ვერავინ მოამზადებდა. ერთადერთ შვილთან განშორებას დედა ძალიან განიცდიდა, თუმცა ნაისაც შესანიშნავად ესმოდა, მისი გოგონასთვის ბევრად უკეთესი იქნებოდა, თუ უცხო მხარეებში წასასვლელ გზას ყოველმხრივ გამოცდილი დაადგებოდა. აია მშობლებს ყოველ წელს აკითხავდა, რამდენიმე კვირით როშკაშში რჩებოდა. აახმაურებდა ოჯახს, გამოაცოცხლებდა და ისევ მიდიოდა. ყოველი სტუმრობის შემდეგ ნაი გადაწყვეტილების სისწორეში სულ უფრო რწმუნდებოდა. ეს ანუგეშებდა და შვილის მონატრებას აძლებინებდა. კიდევ ერთი, – აიას სამუდამო დაბრუნებამდე ლილე არსად წასვლას არ აპირებდა.

ხუთი წელი ცხოვრობდა აია კამარაში – მებრძოლი ქალების მთავარ ქალაქში. დედოფალი თეკლა ბავშვს არ ზოგავდა. ისე ზრდიდა და წვრთნიდა, თითქოს სადედოფლოდ ამზადებდა. ერთხელ გაეხუმრა, საბრძოლო ხელოვნებას გულს თუ ვერ დაუდებ და ისე არ მოგამზადებ, შენი იმედი რომ მქონდეს, არსადაც არ გაგიშვებ, დაეთხოვე უცხო მხარეების მონახულებაზე ოცნებასო. აქ, დალებთან, კამარაში დაგტოვებ, საკუთარი შვილი არა მყავს, ძმისშვილად კი მერგები და ტახტს შენ გადმოგილოცავო. ამის გაგონებაზე აიამ გულიანად გადაიკისკისა, მამაჩემმა და დედაჩემმა როშკაშში ათი წლისა ვერ გამაჩერეს და აქეთ გამომიშვეს, წასვლას როცა გადავწყვეტ, დალების მთელი არმია ვერ შემაჩერებსო.

კამარაში, სხვა გოგონების მსგავსად, აიაც უმკაცრეს წესებს ემორჩილებოდა. გართობისთვის და სათამაშოდ ძალიან მცირე დრო რჩებოდა – ვარჯიში, ჯირითი, სამკურნალო ბალახების გამოცნობა, წამლებისა და ნაყენების მოხარშვის წესების დაზეპირება, კლდეზე ცოცვა, ნადირობა და ხაფანგების დაგება და კიდევ ათასი რამ უნდა ესწავლა და შეეთვისებინა. ამას გარდა, აიას ფასისიდან გამოყოლილი მწიგნობარიც ახლდა, რომელიც, დალი გოგონებისგან განსხვავებით, მის სულ სხვაგვარ განსწავლაზე ზრუნავდა.

აიამ დედოფლის ბრძანებით თოვლიანი მყინვარებიც მოიარა და კინაღამ თითებიც კი მოიყინა. თეკლამ იმდენი მოახერხა, აია ქაჯავეთის კედლის მიღმა გადაიყვანა და რამდენჯერმე ქაჯებსაც კი შეახვედრა პირისპირ, რათა აღსაზრდელს ნამდვილი მტრის რისხვა და მისი დაუზოგავად მოქნეული მახვილის სიმძიმე ეგრძნო. ქაჯთან პირველივე ორთაბრძოლის შემდეგ აია მიხვდა, ავსულის შეტევის მოგერიებით მიღებული გამოცდილება კამარაში მოყვარესთან ვარჯიშში გატარებულ რამდენიმე თვეს გადაწონიდა. სულ სხვა გრძნობა დაეუფლა, როცა ქაჯს თვალი თვალში გაუყარა. ასეთი სიძულვილი არასდროს ეგრძნო. თითქოს თავად სიკვდილი მისჩერებოდა სახეში, რომელსაც მხოლოდ ერთი სურვილი ამოძრავებდა – მეტოქე რაც შეიძლება სწრაფად გამოესალმებინა სიცოცხლეს. ქაჯი აიას არჩევანს არ უტოვებდა, ან ის უნდა გადარჩენილიყო, ან თავად. ორთაბრძოლების დროს აქამდე აიას მხოლოდ ერთი საზრუნავი ჰქონდა, – არ დამარცხებულიყო, ახლა საფიქრალი სულ სხვა იყო – არ დაღუპულიყო.

საოცარი სანახაობის მომსწრე გახდა თეკლა. თავდაპირველად აიას ქაჯთან გამკლავება უჭირდა, დედოფალი ბოლო წამამდე თავს იკავებდა და არ ეხმარებოდა. როცა მიხვდა, აია მახვილს ძველებური გაშმაგებით ვეღარ იქნევდა, ორთაბრძოლაში ჩარევა გადაწყვიტა. მათგან სამ ნაბიჯში იყო და ყველაფერს კარგად ხედავდა. ქაჯის მოქნეული ცულისგან აიამ თავს ახტომით უშველა. ეს ჩვეულებრივი ილეთი იყო, მაგრამ თეკლას მოეჩვენა, იგი ჰაერში რამდენიმე წამით დაყოვნდა. ეგ კიდევ არაფერი – აია ძირს არ დამხტარა, მოულოდნელად ისე მოექცა ქაჯის ზურგს უკან და ერთი დაკვრით მტერი ძირს დასცა. ეს ისე სწრაფად მოხდა, თეკლამ მის გადაადგილებას თვალი ვერ მიაყოლა. დედოფალს არც ძალიან გაკვირვებია: აია იროელი იყო. თუმცა აიას ილეთი იროელთათვისაც უცხო უნდა ყოფილიყო.

გოგონას გამოწრთობაში თუთას დალების სამფლობელოც უწყობდა ხელს: ღვარცოფიანი მდინარეები, გაუვალი უღრანი ტყეები და ზვიადი სალი კლდეები დალებისთვის ჩვეულებრივი საცხოვრებელი გარემო იყო. გადაკეტილი მდინარის სათავეში გაშენებული მებრძოლი ქალების ქალაქი – კამარა ადამიანებს მთლიანად მოწყვეტილი იყო. აია მუდმივად მეომართა შორის ტრიალებდა და მათ შორის მეგობრებიც ბევრი ჰყავდა. გოგონას ძალიან მოსწონდა დალებთან ცხოვრება და იქაური წესები, მაგრამ დროს იხელთებდა თუ არა, მდინარის ჩამკეტ კედელს მიაშურებდა და იქიდან გადასცქეროდა დალების ლაჟვარდოვან ტბას – მყინვარის ცრემლს.

აიას წყალი განსაკუთრებულად იზიდავდა. სიზმრადაც მუდამ ზღვის სიღრმეებში დაცურავდა. ქალიშვილი სულ წყალში ან წყლადყოფნას ნატრობდა. ამ დროს იროელების ნიშანთან ერთად ჯაჭვზე შებმულ სტიქიონების ოთხფურცელა გულსაკიდს დახედავდა და მწარედ ამოიოხრებდა.

წვრთნაში აიას გულმოდგინება შესაშური იყო. მისი თანატოლები თუ საათს ვარჯიშობდნენ, აია ორჯერ მეტ დროს ხარჯავდა, მაგრამ, დალი გოგონებისგან განსხვავებით, იარაღი და მისი გამოყენება დიდად არ უყვარდა. ბავშვობიდანვე იცოდა, წინ რომ დიდი მოგზაურობა ელოდა და კამარაში გატარებული ყოველი დღე მხოლოდ და მხოლოდ ამისთვის სამზადისი იყო. ერთადერთი გზა, რომელიც უცხო მხარეში მიიყვანდა, იმ კარზე გადიოდა, რომელთანაც მარტო ვერასდროს მივიდოდა. მხოლოდ მამამისმა – ლილე იროელმა, მისმა მეგობარმა ყვავმა – ყოფილმა ავსულმა რუფიამ და დალების დედოფალმა თეკლამ იცოდნენ ქვესკნელში დამალული საიდუმლო კარის ადგილსამყოფელი და თუ მზადყოფნაში სამივეს არ დაარწმუნებდა, ვერასდროს შეაღებდა მას.

ხუთწლიანი მომზადების შემდეგ თეკლამ აია კოლხეთში გაგზავნა. ორი წელი სრულდებოდა, რაც აია დედოფალ თუთას სტუმრობდა. თუთა ბაკურის სიკვდილის შემდეგ მეათე წელი იყო ზღვისპირეთს მართავდა. დედოფალს მამის მსგავსად დიდი ჯაფა არ ედგა. მტერი შედარებით მიჩუმათებული იყო. სამშვილდის დიდი ბრძოლის შემდეგ კოლხეთში, განსაკუთრებით კი მთავარ ქალაქ ფასისში, სიმშვიდე სუფევდა. თუთას გადედოფლების პირველ წლებში კოლხებმა მხოლოდ სამჯერ მოიგერიეს წყლის ქაჯების თავდასხმის უნიათო მცდელობა. მებადურთა ნავები და ვაჭართა ხომალდები ზღვაშიც თავისუფლად გადიოდნენ. ქაჯების წყლისქვეშა სამეფო ხელუხლებელი კი იყო, ან ავსულთა გარდა იქ ვინ შეაღწევდა, მაგრამ უჯაროდ დარჩენილი უწინდელ საშიშროებას აღარ წარმოადგენდა. თუმცა, ბოლო დროს ავსულებმა ბრძოლის ახალ ხერხებს მიმართეს, დასახლებებზე შეტევის ნაცვლად მგზავრებს გზებზე უსაფრდებოდნენ და მშვიდი სვლის საშუალებას არ აძლევდნენ. რაც დრო გადიოდა, თავდასხმები სულ უფრო და უფრო ხშირდებოდა. არც იყო გასაკვირი, სამშვილდის ბრძოლის შემდეგ ორ ათეულ წელზე მეტი იყო გასული და ქვესკნელიც თანდათან იკრებდა ძალებს.

კამარაში გატარებული ხუთი წლის შემდეგ აიას კოლხეთში ცხოვრება თავდაპირველად ცოტა მოსაწყენი ეჩვენა, თუმცა არანაკლებ საინტერესო. რას არ სწავლობდა – ცაზე ვარსკვლავების მოძრაობას, ამინდის გამოცნობას, ხიდებისა და სასახლეების აგებას, სიტყვათა ლამაზ წყობასაც კი აჩვევდნენ. ბეჯითსა და გონიერ გოგონას ძალიან ხშირად აქებდნენ და ლამის კაისას – დედოფალ თუთას ტყუპისცალ დას – ადარებდნენ. აიას ბავშვობიდან გასაოცარი ამბები ესმოდა კაისას შესახებ, შეიძლება ვიღაცას გამოგონილი და ზღაპარი სჩვენებოდა, მაგრამ გოგონას მათ სიმართლეში იოტისოდენადაც არ ეპარებოდა ეჭვი. ულამაზესი, ღვთისშვილებისგან დაფასებული, უსაზღვროდ განსწავლული, სხვათა გონების მჭვრეტელი, ერთადერთი ადამიანი, რომელმაც ავსულთა მეუფის მართვა შეძლო, თუმცა ამას თავადაც შეეწირა და სამშვილდის ბრძოლის შემდეგ გაუღვიძებლად ეძინა, – აი, რა იცოდა კოლხეთის დედოფლის ტყუპისცალის შესახებ. რუფიაცა და მამაც ყოველთვის დიდი სიყვარულითა და მონატრებით იხსენებდნენ კაისას. მოვა დრო და დანარჩენ ამბავს კაისა თავად მოგიყვებაო, – რუფია მონათხრობს ყოველთვის ასე ამთავრებდა. პატარა აიას სულ უკვირდა, ყველა ამბობს, სამარადჟამოდ დაიძინაო და თავად როგორღა მომითხრობსო.

ბნელთმეუფე სამსალას მიერ სამარადჟამოდ მიძინებულ კაისას ბაკურმა ფასისში კოშკი აუშენა, რომელიც ფასისის მთავარ კარიბჭესთან, ტახტ-სავარძელზე დაბრძანებული ქალაქის მფარველის – დიდი დედის წინწილებიანი ქანდაკების აღმოსავლეთით იდგა. ამ პაწაწინა ზარების შიშით გალავანს ავსული ვერ ეკარებოდა, მტრის მოახლოებას ზანზალაკები კოლხებს მაშინვე ამცნობდა, ისე აჟღარუნდებოდნენ, მათ წკრიალს მთელი კოლხეთი გაიგებდა. რაც უფრო მრავალრიცხოვანი იყო მომხდური, წინწილები მეტი გაშმაგებით რეკდნენ. კაისა ყველაზე მაღლა, კოშკის ზედა სართულზე მოთავსებულ ოთახში დაასვენეს, რომელიც მთლიანად იალღუნისა და ბზის ფირფიტებით, ულამაზესი ნაყშებით იყო მოხატული. წლები გადიოდა, მაგრამ კაისა არ იცვლებოდა. ზღვისფერი კაბა ეცვა, მოლივლივე. ცალი ხელი მკერდზე ედო, მეორე – ოდნავ დაბლა. განიერი, ბოლოებში მოქარგული სახელოები იატაკამდე ეფინა. ოქროსფერი, ოდნავ ტალღოვანი თმა მხარს დაბლა ჰქონდა ჩამოშლილი. თავი კაბისფერ დაბალ ბალიშზე ედო. საოცრად ლამაზი იყო და ნატიფი ნაკვთები ჰქონდა. ღაწვებზე ვარდისფერი დაჰკრავდა. მშვიდი იერი ჰქონდა, მაგრამ მნახველი მის სახეზე მაშინვე შეამჩნევდა მიმალულ ღიმილს. სულ ახლახანს ჩაძინებულს ჰგავდა. არადა, ოცდაორი წელი სრულდებოდა, კოლხეთის მთავრის ასულს გამოუღვიძებლად ეძინა – ისეთივე ახალგაზრდასა და ნორჩს, როგორიც ორი ათეული წლის წინ იყო. კაისა და დრო ერთმანეთს ვერ ამჩნევდნენ, იქნებ უბრალოდ თვალს არიდებდნენ. დროც კი ზოგავდა ქვესკნელის მთავარ სამსალასთან მებრძოლ და ბოლომდე დაუმარცხებელ ქალიშვილს.

კაისას სანახავად ჩამოსულ სტუმრებს დედოფალი თუთა დიდი სიხარულით არ ხვდებოდა. მძინარე დის სანახაობად გადაქცევა გულს სტკენდა და ისედაც მძიმე დარდს გაუსაძლისად უხდიდა. ამ განწყობას არ მალავდა, ამიტომაც თანდათან მნახველმა იკლო და მარტოობაში დარჩენილ კაისას ორადორი სტუმარი დარჩა – ტყუპისცალი და და საღამოსპირის ზღვაური.

დის სანახავად წასულმა დედოფალმა თუთამ აია მხოლოდ ერთხელ იახლა, სულ რამდენიმე დღის წინ, როცა ახალგაზრდა სტუმარმა კაისას ბიბლიოთეკაში წასვლა კიდევ ერთხელ სთხოვა. თუთამ პირობა მისცა ლილე იროელს, რომ აიას ოკშის კარს აუცილებლად გაუღებდა. იმ ავბედითი დღის შემდეგ, როცა ბებერმა როკაპმა კაისა ოკშიდან გამოიყვანა და უკანდასაბრუნებელი გზა ჩაუხერგა, ციხე გამოკეტილი იყო. კაისას მიძინების შემდეგ მხოლოდ ერთხელ ავიდა თუთა, რათა საკუთარი ხელით ჩაეკეტა ციხე-ქალაქის წიგნსაცავი და კარიბჭე. მას შემდეგ ოკშის ქვაბულებში არც მტერსა და არც მოყვარეს ფეხი არ დაედგა. პირობის მიუხედავად დედოფალი აიას ოკშში აყვანას არ ჩქარობდა. პირიქით, ათას რამეს იმიზეზებდა, რომ სტუმარი, რაც შეიძლება დიდხანს, ფასისში დაეტოვებინა.

– ვფიქრობ შენს ოკშში გამგზავრებაზე, – უპასუხა თუთამ აიას მორიგ თხოვნაზე, – სწავლულები ძალიან გაქებენ, კაისასაც კი გადარებენ, მაგრამ შენ კაისა არ ხარ და იქ მარტო ცხოვრება გაგიჭირდება.

ეს ის სიტყვები არ იყო, რასაც აია დედოფლისგან ელოდა, მაგრამ ქალიშვილმა საუბრის დასაწყისად ჩათვალა და ამითაც კმაყოფილი დარჩა.

– ვინც გინდა, ის გამაყოლე, მთავარია, კაისას ბიბლიოთეკამდე მივაღწიო. იქ ისეთი წიგნები ყოფილა, რომელთა წაუკითხავადაც მამაჩემი ქვესკნელის კარს არ გამაღებინებს, – მუდარანარევი ხმით წარმოთქვა აიამ.

– იქ ძალიან დიდი ბიბლიოთეკაა, მრავალი ასეული წიგნია, ყველას წაკითხვა კაისამაც ვერ მოასწრო. ოკშში დიდხანს დარჩენას არ აპირებ, რამდენიმე თვემ რა ცოდნა უნდა მოგცეს?

– ამაზე მეც მიფიქრია დედოფალო, მაგრამ მამა ოკშში ცხოვრებას დაჟინებით მთხოვს და თუ ნებას დამრთავ, ხვალვე გავემგზავრები.

– გთხოვს… – გაიმეორა თუთამ, – იქნებ ლილემ რამე იცის, – ჩაილაპარაკა თავისთვის.

– რა უნდა იცოდეს? – ჩაეძია აია.

– რამე განსაკუთრებული, – თქვა თუთამ და აიას მრავალმნიშვნელოვნად შეხედა.

– ასე რატომ მიყურებ, დედოფალო?! – შეცბუნდა ქალიშვილი.

– მამაშენს კაისა განსაკუთრებულად უყვარდა. ერთად მრავალი რამ გადახდათ, დიდი მეგობრები იყვნენ. ერთმანეთს უსიტყვოდ ესაუბრებოდნენ. იქნებ ახლაც აქვთ კავშირი?

ამ საუბრის შემდეგ თუთამ აია კაისას სავანეში აიყვანა. დედოფლის შემხედვარეს აიას ყოველთვის ავიწყდებოდა, თუთა რომ მასზე ბევრად უფროსი იყო, თან მხოლოდ მასზე კი არა, მის მშობლებზეც. დედოფლის ასაკს მხოლოდ მაშინ მიხვდა, როცა მძინარე კაისას დახედა. კაისა ქერა იყო, თუთას შავი სწორი თმა წელამდე სწვდებოდა. მათ შორის მხოლოდ ეს იყო განსხვავება. ერთმანეთს საოცრად ჰგავდნენ, – თვალის ჭრილი, ლამაზი, სწორი ცხვირი, ტუჩების მოყვანილობა – ყველაფერი ერთნაირი ჰქონდათ, მაგრამ ეს არ იყო დების მსგავსება, ეს უფრო ქალიშვილთან დედის ნაკვთების გამეორებას ჰგავდა.

– წარმოუდგენელია! – აღმოხდა აიას.

– შენ კი არა, ხანდახან მეც არ მჯერა, ოც წელზე მეტია სძინავს. ასე დასაჯა წყეულმა ბნელთმეუფემ სიკვდილის წინ, სამსალას წყევლა, ჯადო… არ ვიცი, რა ადევს და საშველი არსაიდან ჩანს. ღვთისშვილი კოპალა და მამაშენი კაისას გონში ჩახედვას ცდილობდნენ, იქნებ იოტისოდენა სიცოცხლის ნიშანწყალი ენახათ, – ყველაფერი ამაო გამოდგა, იქ მხოლოდ უკუნი და სრული სიჩუმე დახვდათ.

– ისე გამოიყურება, თითქოს ეს-ესაა ჩაიძინაო, სახეზე ღიმიც კი დასთამაშებს… – გაოცებას ვერ მალავდა აია.

– მისი გულისფეთქვა და ღაწვების ვარდისფერი იმედს საბოლოოდ არ მიკარგავს, – გაუღიმა დას თუთამ, – შეუძლებელია, ის ძალა და ნიჭი, რომელსაც კაისა ფლობდა, საბოლოოდ განადგურებულიყო. კაისას ჩემსავით არც იარაღი სჭირდებოდა და არც სწრაფმავალი რაში. გონებით ყველაფერს სწვდებოდა. ამ ძალის გამო სამსალამ ჩემი დის დასაუფლებლად მთელი თავისი ჯარი გამოგზავნა.

– მამამ მითხრა, კაისამ ადგილსამყოფელი თავად გაანდო სამსალასო.

– მართალია. ეს კაისამ აიძულა სამსალა, რომ დედაბუდიანად აეყარა ავსულები და სამშვილდეში გამოეშვა. იმ ვერაგს კაისას ნიჭის გამოყენება სურდა. დიდ ბრძოლაში გადაეშვა ჩემი და, მაგრამ მებრძოლი არასდროს ყოფილა, ოკშში ყოფნას არაფერი ერჩია. ყველაზე ბედნიერი თავის ბიბლიოთეკაში იყო, – მიუბრუნდა დედოფალი აიას, – ასე მგონია, აქ მისი სხეულია მხოლოდ, სული კი საყვარელ წიგნებს შორის ოკშში დანავარდობს.

– ამიტომაც გიჭირს ჩემი იქ გაშვება, – დაუფარავად თქვა ნაფიქრი აიამ.

– იქნებ მართალიც ხარ, არ ვიცი. მაგრამ ეს წუთია მივხვდი, სწორად არ ვიქცეოდი, რომ გაყოვნებდი. თუ კაისას სული ახლაც ოკშში ტრიალებს, ყველაზე მეტად შენი იქ დანახვა გაუხარდება. არ დაგიმალავ, ოკშის წიგნსაცავებში გამოკეტილი ცოდნაც მენანება. ერთი პირობა ვიფიქრე, წიგნები ფასისში ხომ არ ჩამომეტანა, მაგრამ მაშინვე საკუთარ თავზე გავბრაზდი, თითქოს ამით ჩემს დას სამუდამო განაჩენი გამოვუტანე, ვირწმუნე, რომ აღარასდროს გამოიღვიძებდა, და ეს აზრი სამუდამოდ უკუვაგდე. არ დაგიმალავ, ერთადერთი შენ ხარ, ვისაც ოკშის გასაღებს ვანდობ. კაისას წიგნებს სხვას ვერავის ჩავუგდებ ხელში. ძალიან განსხვავებული კი ხარ კაისასგან, ძალიან… მაგრამ ერთადერთი შენში ვხედავ იმ ნათელს, რომელსაც ჩემი დაც ასხივებდა.

– დიდი მადლობა, დედოფალო, ამ ნდობისთვის, – გული აუჩუყდა აიას.

– სამადლობელი არც არაფერია, შენ ამას იმსახურებ!

– როდისთვის მოვემზადო? – აიამ თუთას სიტყვები თანხმობად ჩათვალა.

– როცა დრო მოვა, თავად აგიყვან, – დედოფალმა აიას ეს უთხრა მხოლოდ. ზუსტი პასუხი ამჯერადაც არ გასცა. – შეიძლება, ორიოდ დღეშიც კი, – დააყოლა ცოტაოდენი ყოყმანის შემდეგ.

ორიოდ დღეში ოკშში ასვლა ვერ მოხერხდა. დედოფალი მგლებშემოსეული სოფლების მოსანახულებლად წავიდა. თუთა საგანგაშოს ვერაფერს ხედავდა, მოსახლეობას ჩვეულებრივი რუხი მგლები აწუხებდნენ. ავსულთა ეშვკბილა თეთრი მგლისთვის თვალი ერთხელაც არ მოეკრათ. აიასაც სურდა გაყოლა, მაგრამ დედოფალმა ფასისში დატოვა. თუთას შვილობილი გერგეც – ბაკურის მედროშე ამირას უმცროსი ვაჟი, კოლხეთში არ იყო და აიას სამშობლოს – აღმოსავლეთ მთიანეთს სტუმრობდა. დედოფალმა მხოლოდ მცირე რაზმი იახლა და იქაურებს იარაღი და წამლები წაუღო.

თუთას გამგზავრებიდან მესამე დღეს ფასისს კამარადან დალების დედოფალი თეკლა ეწვია. დედოფლის ამალაში ათი ქალი იყო, ზოგი მათგანი რამდენიმე კვირის განმავლობაში ქალაქში დარჩენას აპირებდა. ამიტომაც სტუმრებს მასპინძლობას აია უწევდა.